سوگواری به سبک ایرانی

 تشیع امروزه چنان با عاشورا آمیخته شده که سهم بزرگی از بنیان‌ها و بنیادهای شیعی مرتبط با عاشورا و حرکت امام‌حسین(ع) است. به بیانی دیگر شهادت حسین‌بن‌علی(ع) جانی دوباره و هویتی تازه به تشیع بخشیده است اما برپایی همین مراسم مذهبی در طول تاریخ و به خصوص در سال‌های اخیر با محدودیت‌ها و تحریف‌هایی مواجه بوده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

مریم احمدی شیروان/

 تشیع امروزه چنان با عاشورا آمیخته شده که سهم بزرگی از بنیان‌ها و بنیادهای شیعی مرتبط با عاشورا و حرکت امام‌حسین(ع) است. به بیانی دیگر شهادت حسین‌بن‌علی(ع) جانی دوباره و هویتی تازه به تشیع بخشیده است اما برپایی همین مراسم مذهبی در طول تاریخ و به خصوص در سال‌های اخیر با محدودیت‌ها و تحریف‌هایی مواجه بوده است.

در گفت‌وگو با اصغر حیدری، پژوهشگر و نویسنده کتاب تاریخ و جلوه‌های عزاداری امام حسین(ع) در ایران به سیر تاریخی عزاداری و آسیب‌های آن پرداختیم.

رسول خدا(ص) نخستین عزادار امام حسین(ع) است

اصغر حیدری در ابتدا و در بیان پیشینه عزاداری در کشور و تاریخ شیعه می‌گوید: عزاداری در ایران به دوره باستان برمی‌گردد. در آن زمان مردم لباس سیاه بر تن کرده و با نوحه‌سرایی بر سر و صورت خود ضرباتی وارد می‌کردند. نمونه‌هایی از این عزاداری در شاهنامه فردوسی نقل شده است. مشابه این عزاداری‌ها بعد از واقعه عاشورا و در مورد شهدای کربلا نیز وجود داشت. مردم همان گونه که در سوگ عزیزان، فامیل و دوستان خود عزاداری می‌کردند در عزاداری سیدالشهدا(ع) هم سوگواری می‌کردند. به بیانی دیگر از همان زمان عزاداری‌های سنتی وارد عزاداری‌های دینی شد.

وی اضافه می‌کند: طبق اخبار و احادیثی که از رسول خدا(ص) به ما رسیده، شخص پیامبر اسلام(ص) در برخی احادیث به شهادت امام حسین(ع) اشاره کرده و خود نوعی عزاداری و گریه کرده‌اند، پس می‌توان گفت نخستین عزادار امام حسین(ع)، رسول خدا(ص) است. اما در روز عاشورا و در کربلا نخستین عزاداری‌ها را در تاریخ و از اهل بیت امام حسین(ع) داریم. حضرت زینب(س) و دیگر زنان اهل بیت(ع) حتی قبل از شهادت امام(ع) با دیدن فجایع صحرای کربلا شیون و نوحه‌سرایی می‌کردند. این کار پس از شهادت امام حسین(ع) شدت بیشتری گرفت و افرادی که از اردوی امام‌حسین(ع) زنده مانده بودند در این غم بزرگ نوحه‌سرایی کرده و گاهی به سر و صورت خود می‌زدند. در تاریخ آمده است بعد از بازگشت اسرا به مدینه، آل‌هاشم همه شیون کشیدند و لباس عزا بر تن کردند و تا زمان کشته شدن عبیدالله بن زیاد آن را از تن خارج نکردند.

ائمه(ع) چگونگی عزاداری را به شیعیان معرفی کردند

این استاد دانشگاه تأکید می‌کند: پس از جریان عاشورا هر جا شیعه حضور داشت، مراسم عزاداری امام حسین(ع) در ایام محرم بر پا می‌شد. اما زمانی که حکومت‌ها غیرشیعه بودند فشار زیادی بر شیعیان وارد می‌شد و آن‌ها به اجبار عزاداری‌ها را مخفیانه برگزار می‌کردند. مواردی در تاریخ وجود دارد که حکومت‌های غیرشیعی تمام کتاب‌های شیعه را به آتش کشیده یا در آب انداختند و به همین دلیل بسیاری از این کتاب‌ها را در دسترس نداریم و تنها اسامی آن‌ها را در کتاب الفهرست ابن ندیم می‌بینیم. بی شک اخبار عزاداری‌ها در برخی از کتاب‌ها وجود داشت چنان که در عده کمی از کتاب‌ها نیز باقی مانده است.

حیدری یادآور می‌شود: در نقل‌های تاریخی و حدیثی پس از امام حسین(ع)، ائمه بر این ماتم عزاداری می‌کردند. عزاداری‌هایی که بیشتر شرح شهادت مظلومانه، شعرخوانی و نوحه‌سرایی بود و می‌توان گفت ائمه(ع) چگونگی برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم را به همان صورت به شیعیان معرفی کردند. فروعات بعدی توسط هر شهر، قوم و ولایتی اضافه و سنت‌های هر منطقه وارد عزاداری شد.

این پژوهشگر دینی در بیان عوامل اثرگذار در شکل و نحوه عزاداری‌ها نیز توضیح می‌دهد: فشار حکومت‌های غیرشیعی در نحوه عزاداری‌ها اثر داشت و زمانی که فشار از اندازه خارج می‌شد مقاومت ایجاد می‌شد و عزاداری‌ها به شکل حماسی درمی‌آمد و تبدیل به جریانی برای ایستادن مقابل حکومت‌های غیرشیعه ظالم می‌شد.

باید در عزاداری‌ها پیام عاشورا را منتقل کنیم

وی اضافه می‌کند: عزاداری‌هایی از اصالت دینی بیشتری برخوردار هستند که مردمی بوده و از متن جامعه باشند. عزاداری‌هایی که مطابق نقل‌های راستین شیعه، تاریخ امامان و نحوه برگزاری مراسم توسط آن‌ها باشد، ضمن اینکه حقیقی باشند و بر مبنای رؤیا، میل و سلیقه شخصی شکل نگرفته باشند بلکه هدف از آن‌ها منتقل کردن پیام عاشورا باشد. امام حسین(ع) فرمود: من کشته شده اشک‌ها هستم. مراد از کشته شده اشک‌ها یعنی به خاطر اهداف بزرگ و متعالی که امام داشت و عده‌ای نگذاشتند این اهداف در جامعه عملی شود، حضرت را شهید کردند و بر ملت‌های آزاده چنان این غم و اندوه سنگین است که همواره بر آن حضرت اشک می‌ریزند و امام حسین(ع) کشته شده‌ای است که اشک‌ها در یاد او سرازیر است. باید تلاش کرد پیام عاشورا منتقل شود و همه بدانند هدف از قیام و ایستادگی امام‌حسین(ع) در مقابل یزید چه بود.

نویسنده کتاب تاریخ و جلوه‌های عزاداری امام حسین(ع) توضیح می‌دهد: عزاداری برای بزرگان دین به ویژه امام حسین(ع) و شهدای کربلا حفظ یاد، نام و پیام آن‌هاست اما شیعیان توانستند بهترین استفاده را از جریان عاشورا داشته باشند. آن‌ها در طول تاریخ هم جنبه حماسی و دفاعی مذهب را مطرح و هم جنبه سوز، شور و عشق را حفظ کردند. جذابیت شخصیت امام(ع) و جذابیت شهادت او، فرزندان و اصحاب امام(ع) و نیز صحبت از مظلومیت آن امام از مواردی است که می‌تواند غیرشیعیان را شیعه کند و از آن می‌توان برای تبلیغ تشیع بهره برد.

بدعت‌ها و خرافات عزاداری، آب در آسیاب دشمن ریختن است

حیدری می‌افزاید: اصل عزاداری امام حسین(ع) بسیار جذاب است اما برخی با بدعت‌ها و تحریف‌هایی که در عزاداری به وجود آورده‌اند سبب شده‌اند این سوگواری‌ها از محتوای اصیل خود خارج شده و چهره مسلمانان در جهان خدشه‌دار شود. لازم است عالمان و صاحبنظران دینی با بصیرت همیشگی خود انحرافات را شناسایی کرده و با عملکرد صحیح خود از چهره مقدس این وقایع، زنگار بدعت‌ها را پاک کنند.

وی در پایان بیان می‌کند: با نگاه به تاریخ و نوع عزاداری ائمه(ع) متوجه می‌شویم چطور باید عزاداری کنیم. اما برخی به خصوص از زمان صفویه با بدعت‌هایی در عزاداری مانند قمه‌زنی، تیغ‌زنی، زنجیرهای تیغ‌دار، قفل و سنجاق زدن بر بدن، راه رفتن روی خرده شیشه، در گل فرو رفتن، اختلاف انداختن مذهبی بین شیعیان، استفاده از اشعار سخیف و بی‌محتوا که بعضاً به شکل غلوآمیز و غیرواقعی به صورت فقط ظواهر واقعه عبرت‌آموز عاشورا و یا مصائب ائمه(ع) را مورد توجه قرار داده‌ و یا استفاده از نوحه‌سرایی‌های ریتم‌دار به سبک آهنگ‌های غربی و...، آب در آسیاب دشمن می‌ریزند.

نویسنده کتاب می‌گوید: پژوهش در زمینه عزاداری‌های ماه محرم در عصر صفوی و بررسی چگونگی ایجاد نمادهای عزاداری برای درک بخش مهمی از زندگی اجتماعی ـ سیاسی به‌ویژه مذهبی مردم ایران اهمیت دارد.

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: سوگواري عاشورا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۴۱۴۰۸۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

حسن صباح جزو مقدسات نیست/ ممنوعیت تماشای سریال "حشاشین" موجه نیست

   عصر ایران؛ هومان دوراندیش - ممنوعیت پخش سریال "حشاشین" در ایران، مبتنی بر این دو "دلیل" بوده: تحریف تاریخ اسلام، ضد ایرانی بودن سریال. البته در توجیه این ممنوعیت به "رویکرد سیاسی مغرضانه" هم اشاره شده که به نظر می‌رسد این رویکرد ادعایی، از نظر ممنوع‌کنندگان پخش این سریال در ایران، انگیزۀ تحریف تاریخ اسلام در این سریال و جهت‌گیری ضد ایرانی آن بوده.

   (‌مهدی سیفی، مدیرکل نظارت و تطبیق ساترا گفته است: سریال «حشاشین» محصول کشور مصر است و روایت آن از تاریخ اسلام متضمن تحریف‌های فراوانی است که به نظر می‌رسد با رویکرد سیاسی مغرضانه تولید شده است.) 

  خلاصه اینکه از نظر مقامات ساترا (سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی)، مشتی مغرض در مصر نشسته‌اند و سریالی ساخته‌اند برای تحریف تاریخ اسلام و ضدیت با ایران و ایرانی.

  دقیقا معلوم نیست تحریف تاریخ اسلام  چه معیارهایی دارد. دربارۀ سریال مختارنامه نیز برخی از نظر اهل سنت چنین نظری داشتند و البته نحوۀ شخصیت‌پردازی عبدالله بن زبیر (با بازی رضا کیانیان) را مغرضانه می‌دانستند.

  طبیعتا در درون هر دینی، بین پیروان مذاهب مختلف، اختلاف نظرهایی دربارۀ وقایع و شخصیت‌های تاریخی وجود دارد. خارج از ادیان نیز چنین اختلافاتی طبیعی است. مثلا هر فیلمی که دربارۀ ژاندارک یا لوتر و کالون ساخته شود، احتمالا مناقشاتی را بین مورخان و چه بسا کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها پدید آورد.

  اما آیا چنین مناقشاتی دلالت دارد بر اینکه ما حق نداریم سریال حشاشین را ببینیم؟ و اگر این سریال را ببینیم ایمان خودمان را به شخصیت حسن صبّاح از دست می‌دهیم؟ اساسا مگر کسی در جامعۀ ایران شیفتگی خاصی نسبت به حسن صباح دارد که نگران باشیم کسانی در مصر از او چه تصویری ترسیم کرده‌اند؟

 حسن صباح که جزو مقدسات نیست. بر فرض که سازندگان سریال حشاشین از او به بدی یاد کرده باشند. می‌توان سریال را دید و نقاط ضعف یا حتی حرف اصلی‌اش را نقد کرد. اینکه عده‌ای برای مردم تصمیم بگیرند حق ندارید این سریال را تماشا کنید، از عجایب است؛ چون این سریال نه پورنوگرافیک است، نه علیه مقدسات شیعی است و نه حتی متعرض شخصیت‌های برجستۀ مذهب تشیع شده است؛ یعنی افرادی نظیر سلمان و ابوذر و مالک اشتر، را که نزد شیعیان ایران از احترام ویژه‌ای برخوردارند. 

اگر هم این سریال ضد ایرانی باشد، قاعدتا چنگی به دل مردم ایران نمی‌زند و حتی ممکن است جمعی از آریایی‌های غیور به صفحات مجازی سازندگان سریال هجوم ببرند و آن‌ها را تنبیه کنند!

ولی واقعیت این است که سریال حشاشین، حسن صباح را شخصیتی در دل تاریخ و تمدن اسلامی ترسیم کرده است. علاوه بر این، فارغ از اینکه سازندگان سریال چه نیتی داشته‌اند، حسن صباح عملا شخصیتی جذاب و دلنشین از آب درآمده است.

   از این حیث سریال حشاشین تا حدی شبیه سریال امام علی (ع) شده که معاویه و عمرو عاص‌ را جوری ترسیم کرده بود که بیننده از آن‌ها بیزار نمی‌شد. در همان زمانی که سریال امام علی (ع) پخش می‌شد، بسیاری به داوود میرباقری ایراد گرفتند که چرا معاویه و عمرو عاص در سریالت جذاب‌تر از سلمان و ابوذر شده‌اند.

  تازه اگر بپذیریم حسن صباح در "حشاشین"، به عنوان یک ایرانی، شخصیتی منفی و منفور است، خواجه نظام‌الملک هم به عنوان یکی از شخصیت‌های اصلی سریال، یک ایرانی است که در برابر او قرار دارد. اگر حسن صباح تروریست ترسیم شده، خواجه نظام‌الملک هم به درستی سیاست‌مداری قلمداد شده که بر ضرورت تدبیر و خرد سیاسی پا می‌فشارد. مبدع ترور هم در تاریخ اسلام، حسن صباح نبوده. در همان قرن اول هجری، افراد گوناگونی در تقابل‌های سیاسی در جهان اسلام ترور شدند.

  نکتۀ مهم دیگر اینکه، حسن صباح در اواسط قرن پنجم هجری در خانواده‌ای به دنیا آمد که شیعۀ دوازده‌امامی بودند ولی بعدها به مذهب اسماعیلی گروید. یعنی او امام موسای کاظم و ائمۀ بعدی شیعیان را به عنوان امام قبول نداشت.

  دربارۀ چنین فردی، قاعدتا در ایران نمی‌توان فیلم و سریال مثبتی ساخت. این هم از عجایب است که خودمان حاضر نیستیم یک فیلم یا سریال در تجلیل از حسن صباح بسازیم، ولی به دیگران هم می‌گوییم چیزی در انتقاد از او نسازید!

  در آغاز دهۀ 1390 که فیلم آرگو ساخته شد، برخی از مقامات سینمایی کشور گفتند این فیلم ضد ایرانی است. ولی آرگو را بسیاری از مردم دیدند و چون فیلم مهمی نبود، آب از آب تکان نخورد. یعنی فیلم، دست کم در ایران، تاثیرگذاری چندانی پیدا نکرد و امروز حتی کمتر کسی به خاطر دارد فیلمی به نام آرگو، روزی در این کشور اهمیت سیاسی پیدا کرده بود.

در سریال حشاشین، شخصیتی که حقیقتا نزد ایرانیان محبوب است، حکیم عمر خیام است که تصویری مثبت و دلنشین نیز از او ترسیم شده. همین نکته نیز یکی از دلایل ضد ایرانی نبودن سریال حشاشین است.

  این هم از عجایب است که ما در کشور خودمان احتمالا دربارۀ خیام هم نمی‌توانیم فیلم یا سریالی توام با تجلیل و تحسین بسازیم. اگر هم بتوانیم، دست کم مصری‌ها زودتر از ما دست به کار شده‌اند و خیام را در یک اثر هنری، به نیکی و دلنشین ترسیم کرده‌اند.

به هر حال حتی اگر ممنوعیت پخش سریال حشاشین در پلتفرم‌های رسمی قابل توجیه باشد، منتفی شدن امکان دانلود این سریال در فضای مجازی به هیچ وجه قابل توجیه نیست. ساترا تصمیم گرفته "حشاشین" از فیلیمو و پلتفرم‌های مشابه پخش نشود؟ قبول. ولی اینکه کاری کرده‌اند که هیچ کس نتواند این سریال را دانلود و تماشا کند، شگفت‌آور است.

اگر الان یک استاد تاریخ بخواهد این سریال را دانلود و تماشا کند، چه کار باید بکند؟ باید بگوید ساترا صلاح دیده من به عنوان یک ایرانی مسلمان شیعه، این سریال را نبینم تا مبادا گمراه شوم؟ آیا این توهین‌آمیز نیست؟ و مگر حسن صباح مصداق "راه" است که بدبینی احتمالی به او پس از تماشای این سریال، مصداق "بیراهه" و "گمراهی" باشد؟

   (اشتباه نشود. این یادداشت در دفاع از تمام محتوای سریال نیست. در دفاع از حق تماشای چنین سریالی است.)

 

   

کانال عصر ایران در تلگرام بیشتر بخوانید: واکنش نشریۀ 29 ساله به حذف سریال «حشاشین» از شبکۀ نمایش خانگی/ علاقه ایرانیان به داستان حسن صباح تاریخی است؛ نسازی، می‌سازند(+ جلد)